Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi bu yılın en ilgi çekici sergilerinden birisine ev sahipliği yapıyor. Yusuf Franko’nun İnsanları: Bir Osmanlı Bürokratı’nın Karikatürleri ismi ile Bahattin Öztuncay küratörlüğünde hazırlanan sergi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. Yüzyılında bir bürokrat, hariciye nazırı, mutasarrıf ve cemiyet adamı olan Yusuf Franko’nun çizmiş olduğu karikatürleri gün yüzüne çıkarıyor. Ömer M. Koç’un koleksiyonunda yer alan ve ilk kez sergilenen albüm Yusuf Franko’nun 1884 – 1896 yıllarında yapmış olduğu karikatürleri içeriyor.
"Bâb-ı Âli İstişare Sirki" Bab-ı Ali İstişare Odası’nın üç üyesi Gabriel Noradunkyan Efendi, Nişan Civanyan Efendi ve Nikolaki Sgouridès Efendi.
Yusuf Franko Kusa Bey, Ocak 1885.
Ömer M. Koç Koleksiyonu.
Osmanlı Dönemi’nin modernleşme sürecinde yeni bir yapılanma ile Beyoğlu/ Pera Bölgesi’nin canlandığı, bu bölgede sanatın ve kültürün, bununla birlikte de bölgeye rağbet eden sosyal sınıfın dönemin diplomatları, cemiyet insanları ve levantenler olduğu bilinir. 19.yüzyılda bölgenin geçirdiği değişim ile Pera bir kültür- sanat ve eğlence mekanına dönüşür. Özellikle İstanbul’da yaşayan Avrupalı kesim bölgede gece hayatının da başlamasını sağlayarak Pera’yı gece gündüz renkli bir sosyal ortama dönüştürmüştür. Bu yüzyılda Pera’da dans dersleri verilir, tiyatrolar yapılır, insanlar buradaki kafelerde buluşarak birbirleri ile sohbet ederler. Ekrem Işın bu dönemin Pera’sı için “Osmanlı insanına zamanı geleneksel mekanların dışında geçirme olanağı tanıyan bir yerdi” der. Seyyahlar, Pera Mahallesinin tüm halkların birliğini temsil ettiğini ve bölgede birçok farklı kültürün kıyafetinin görülebildiğini ve bir çok farklı dilin duyulmasının mümkün olduğunu anlatır.
Baron Galvagna. İtalya Geçici Temsilcisi.
Yusuf Franko Kusa Bey, Kasım 1886.
Ömer M. Koç Koleksiyonu.
Yusuf Franko tam da böyle bir dönemde Osmanlı’da çok önemli mecralarda tanıdıkları olan, sosyal çevresi çok geniş olan bir diplomattır. Bu kadar ciddi bir iş yapıp bunca renkli bir ortamda bulunması ve Pera Bölgesi’nin ve devletin siyasi mecralarının birçok yerinde gözlem yapma şansı olan biri olması da zekası ve müthiş yeteneği ile birleşince ortaya bu harikulade albüm çıkıyor. Sergi izleyicisine sunduğu görsel şölen dışında oldukça önemli bir belgesel niteliği de sunuyor. Hem dönemin bürokrat, yüksek cemiyet hayatının Pera ve çevresinde nasıl bir sosyo ekonomik yaşamı olduğunu gösterirken hem de Yusuf Franko’nun Osmanlı Dönemi’nde hem kendisinin hem de ailesinin nasıl varlık gösterdiğini odağına alıyor. Özellikle yabancı diplomatları öne çıkan karakteristik özellikleri ile hicvederek sunan Franko, bir yandan da dönemin sanat yaşamını ve İstanbul’a gelen önemli sanatçıları odağına alıyor. Bu albüm dışında herhangi bir çizimi bilinmeyen Yusuf Franko’nun portreleri öylesine başarılı ve çizimlerinin hepsi o kadar karakterize ki izleyici çizimler arasında hiç duraksamıyor, hiç gözü yorulmuyor.
Yusuf Franko’ nun belirli bir dönem aralığını kapsayan bu albümün içindeki çizimler bir kere görüldükten sonra ise insan düşünmeden edemiyor acaba daha fazlası var mıydı ve vardıysa şimdi kim bilir dünyanın hangi köşesinde? Franko’nun albümünde yer alan son çizimin ise kendi idamının yer aldığı bir çizim olduğu görülüyor. Bu çizim Osmanlı İmparatorluğu içinde Yusuf’un edinmiş olduğu ciddi ve önemli görevlerin altında saklı olan bu renkli, karikatürist yanının son bulduğuna dair bir mesaj. Belki de tüm hicivli çizimleri ile başına bela aldı ve artık çizmeyi bıraktığına dair bir imge bu. Merkezde Yusuf Franko bir dar ağacında ve karikatürünü çizdiği isimler onun ipini çekerken bir köşede duruyor . Çizdiği bürokratlar ise idamına ilgilenmez bir tavırla oturuyor. Franko’ nun ardından ise yalnızca ailesi gözyaşı döküyor. Yani Yusuf Franko bilinçli ya da bilinçsiz kendi çizim hikayesinin sonunu izleyiciye bırakıyor. Belki trajik belki de değil ancak hangi fikir ya da yaşanan ona bu albümün son çizimini bu şekilde yaptırdı maalesef bilinmiyor olduğu gibi bu son çizimde herhangi bir tarih de bulunmuyor.
“Kefaret”
Yusuf Franko Kusa Bey, tarihsiz.
Ömer M. Koç Koleksiyonu.
Yusuf Franko’ nun İnsanları anlatılandan çok daha fazlası, daha çok deneyimlenmesi gereken bir sergi. Sergi, 1 Haziran’a kadar izleyicilerini 19.yüzyılın Pera’sına ve Franko’nun gözünden 19. Yüzyıl eşrafını tanımaya davet ediyor.
** Bu yazı Bloomberg Businessweek Türkiye Dergisi'nde ( 23 Nisan - 6 Mayıs 2017 tarihli sayı ) yayınlanmıştır.